waa maxay HIV?

 

Hordhaca

HIV (HUMAN IMMUNODEFICIENCY VIRUS) waa fayras weerar habka difaaca jirka bini’aadamka, gaar ahaan unugyada CD4 ee muhiimka ah.

Weerarkan wuxuu keenaa in habka difaaca jirku daciifo, taas oo qofka kadhigaysa mid u nugal cudurada iyo infekshinnada kale, haddii aan la daawayn HIV-ga wuxuu sababi karaa aids (acquired immunodeficiency syndrome) waana xaalad halis ah oo nolosha khatar ku ah.

Maxaa keena HIV:

HIV waxaa keena fayras ku faafa dhiiga, iyo  dheecaanka galmada iyo caanaha naaska hababka ugu badan ee uu ku faafo waxaa kamid ah.

1. galmo aan ka hortag lahayn: haddii uu leeyahay qof qaba HIV, iyadoo aan la isticmaalin kondom ama daawooyinka ka hortaga fayraska

2. la wadaagista cirbado: sida irbadaha daroogada ama kuwa caafimaadka, qalabka caafimaadka, ee aan la nadiifin kadib isticmaalka qof qaba HIV.

3. hooyada iyo ilmaha: inta lagu guda jiro uurka, dhalmada, ama naas nuujinta haddii hooyadu ay qabto xanuunka HIV waxaa uu u gud bayaa ilmaha yar ee uur jiifka ah.

Dhibaatooyinka HIV:

Hiv wuxuu keeni karaa dhibaatooyin caafimaad oo badan oo ay kamid yihiin.

1.  infekshanno fursad raadiyaal ah: sababo laxiriira habka difaaca jirka oo daciifa taasoo keenaysa infekshanno sida TB, pneumonia , iyo fungal infections.

2. cudurrad fursad raadiyaasha ah:  cudurrada sida kansarka , oo ay kamid yihiin kaposi’s sarcoma, iyo iymphoma.

3. kuleel iyo xanuun joogto ah : tani waxaa sababa u ah habka difaaca jirka oo aan awoodin inuu si habboon uga hortago cudurrada.

Sida looga hortago HIV:

In kastoo HIV wali daawo rasmi ah aan loo hayn, waxaa jira tallaabooyin muhiima oo looga hortagi karo :

1. isticmaal kondomka marka lasamaynayo galmo, isticmaalka kondomka wuxuu hoos u dhigaa faafitaanka cudurka HIV.

2. dawaada ka hortaga HIV (prep): prep waa daawo qofka caafimaadka qaba uu qaato si looga hortago inuu qaado HIV, gaar ahaan kuwa halista u qaadista fayraska.

3. la wadaagista cirbadaha caafimaadka qaba: isticmaalka cirbadaha cusub iyo nadiif ah iyoka fogaanshaha la wadaagista qalabka daroogada.

4. tijaabada HIV:  si joogto ah isu tijaabi  HIV, gaar ahaan haddii aad tahay qof halis u ah tijaabooyinka waxay kaa caawinayaan inaad si degdeg ah u ogaato xaaladdaada oo aad bilowdo dawaynta haddii loo baahdo.

5. dawaynta HIV (ART):  qofka qaba HIV waa inuu qaataa daawooyinka ka hortagga fayraska (antiretroviral therapy-art) si loo yareeyo tirada fayraska jirkiisa ku jira, taasoo ka caawinaysa inaanu fayrasku faafo dad kale iyo inuu qofka caafimaad ahaan sii wanaagsanaado.

GABAGABO:

HIV waa fayras khatar ah oo saameyn weyn ku leh habka difaaca jirka, waxaana muhiima ah in la qaato tallaabooyin ka hortag ah si looga hortago faafitaanka fayraska, wacyigalinta, tijaabada joogtada ah iyo isticmaalka hababka ilaalinta ayaa ah siyaabaha ugu waxtarka badan ee looga hortago cudurkan, waxaan muhiima  ah in bulshada laga wacigaliyo muhiimadda ay leedahay kahortagga iyo dawaynta  HIV si loo yareeyo saamaynta uu leeyahay fayraskani.